Deze website zou niet compleet zijn zonder enige historische achtergrond te geven van Hamaland zelf. Hier zullen wij in gaan op de feitelijke informatie die van belang zal zijn in de documentaire en de dingen die wij zullen bespreken. De onderwerpen die wij vooral aan zullen kaarten zijn de volgende:
• Wat was het historische Hamaland?
• Wat kunnen we vandaag de dag nog terug zien van Hamaland in het huidige landschap?
• De machtsstrijd van Adela en Balderik rondom de erfenis van Wichman II.
De voornaamste contemporaine bron over Hamaland is de de diversitate temporum (‘Gebeurtenissen van deze tijd’) van Alpertus van Metz. We weten van Alpertus van Metz dat hij zijn de diversitate temporum heeft opgedragen aan bisschop Burchard van Worms, maar verder is er relatief weinig over de schrijver van deze bron bekend. We weten nog dat hij waarschijnlijk een monnik was in het St. Vincentiusklooster in Metz, maar ook dat valt niet met zekerheid te zeggen.
Twee andere primaire bronnen zijn de Vita Meinwerci episcopi Patherbrunnensis, over het leven van Meinwerc van Paderborn (de zoon van Adela van Hamaland). De ander is de kroniek van Thietmar van Merseburg.
Daarnaast bestaan er nog verschillende oorkondes van het sticht Utrecht waarin bepaalde gebieden of eigendommen worden gegeven aan heersers of kerkelijke instanties door bijvoorbeeld koning Otto III. In die gevallen wordt er dan geschreven dat het desbetreffende gebied of eigendom in Hamaland lag.
Als we naar deze contemporaine bronnen kijken is het lastig om te duiden wat Hamaland geografisch inhield. Als er over Hamaland gesproken wordt, worden er vaak termen als comitatus of pagus gebruikt om het gebied aan te duiden. Comitatus was niet zozeer een geografische
aanduiding, maar vooral een administratieve. Pagus was een geografische aanduiding van een bepaald gebied. In het Latijn betekend het ‘dorp of ruraal district’ en in de landstaal werd het aangeduid met de suffix -gouw. Gouwen hadden vaak natuurlijke grenzen zoals rivieren, kustlijnen of bossen.
Deze natuurlijke grenzen zijn belangrijk in het geval van Hamaland. Ons moderne perspectief van grenzen is lastig te vergelijken met Hamaland. Hamaland wordt vaak onterecht aangeduid als graafschap, maar daar valt eigenlijk niet van te spreken. Hamaland kan eerder alleen als gebied aangeduid worden met meerdere kleine gebieden onder haar controle. Zo weten we dat gedurende verschillende periodes in de Hamalandse geschiedenis de volgende gebieden onder haar invloedsfeer hebben gelegen: de Betuwe, Frisia, het land ten westen van de rivier de IJssel (IJsselgouw), Montferland, de Liemers, Ommeland Groningen, Drenthe (pagus Thrente), Salland (pagus Salon) en Elten. Dit betekent niet dat er sprake was van een directe invloedsfeer op ieder moment, maar dat er gesproken kan worden van verschillende momenten van feodaal of allodiaal bezit door Hamalandse heersers in deze gebieden. De eerste bronnen over Hamaland (en niet langer Chamavenland zoals het ook wel genoemd werd) komen uit de 9e eeuw uit een kroniek van Lorsch. We weten echter niet zeker of deze kroniek het over hetzelfde gebied heeft als het gebied dat wij later aanduiden als Hamaland. Uiteindelijk heeft Hamaland bestaan tot het begin van de 11e eeuw. Uiteindelijk zou het graafschap Gelre in het gebied wat voorheen Hamaland was invloed krijgen, maar dat gebeurde pas zo’n honderd jaar later in 1130 door de verbintenis met Zutphen.
Een van de belangrijkste conflicten die zich in Hamaland heeft afgespeeld is het conflict rondom de erfenis van Wichman II van Hamaland. Zijn dochters Liutgard en Adela voerden een machtsstrijd die aanvankelijk om het stift Elten ging, maar na de dood van Liutgard zou dit uitmondden ineen machtsstrijd waarbij Adela en haar man Balderik grote delen land wisten te veroveren. Dit conflict zit vol met intrige, verraad en machtsambities.
Zoals hierboven te zien is, heeft Hamaland een rijke geschiedenis met een groot aantal
gebeurtenissen die de toekomst van het gebied hebben bepaald voor latere eeuwen. Ook zijn er
verschillende locaties in het landschap die van enorm belang zijn geweest in dit conflict en vandaag
de dag dus nog bezichtigd kunnen worden.
Hamaland 